ایران طی سال‌های اخیر با کمبود مزمن نیروی انسانی آموزشی روبه‌روست؛ مشکلی که هم ریشه ساختاری دارد (بازنشستگی‌های گسترده، مسیرهای جذب محدود، توزیع نامتوازن) و هم ریشه منطقه‌ای (محرومیت، اقلیم سخت، مهاجرت نیروی کار). طبق برآوردهای رسمی، در سال تحصیلی ۱۴۰۴–۱۴۰۳ نگرانی از کمبود تا حدود «۱۷۶ هزار» معلم در سطح کشور مطرح بوده است.
خوزستان همچنان یکی از کانون‌های بحران نیروی انسانی آموزشی است؛ به‌نحوی که در مرداد و شهریور ۱۴۰۴/اوت و سپتامبر ۲۰۲۵ مقامات استانی از «کمبود حدود ۷ هزار معلم» (و در مجموع ۱۷ هزار نیروی فرهنگی شامل کادر کیفیت‌بخش) خبر داده‌اند.
در سیستان و بلوچستان تصویر پیچیده‌تر است: مسئولان استانی در آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۳–۱۴۰۲ و ۱۴۰۴–۱۴۰۳ اعلام کردند «کلاسی بدون معلم» نخواهد بود و طی دو سال «۱۱ هزار» نیروی جدید جذب شده است؛ با این حال، این پوشش عمدتاً با ترکیبی از جذب، مأموریت‌ها و ساماندهی داخلی حاصل شده و لزوماً به معنای برطرف‌شدن کامل همه شکاف‌های کیفی نیست.
ابعاد ملی مسئله
-
شیب بازنشستگی و تنگنای جذبکارشناسان و نهادهای رسمی طی ۱۴۰۲–۱۴۰۴ بارها نسبت به شکاف فزاینده بین خروج نیرو (بازنشستگی) و ورودی‌های جدید هشدار داده‌اند. مرکز پژوهش‌های مجلس در ۳۰ ژوئن ۲۰۲۴ (۱۰ تیر ۱۴۰۳) احتمال کمبود تا «۱۷۶ هزار» معلم را در آستانه سال تحصیلی مطرح کرد.
-
وابستگی به راهکارهای موقتجبران کمبود در بسیاری از استان‌ها با ترکیبی از مأموریت نیرو به مدارس غیردولتی/دولتی، اضافه‌کاری و به‌کارگیری دانشجو‌معلمان سال آخر انجام می‌شود که پایداری و کیفیت یکنواخت را تضمین نمی‌کند.
- خوزستان: کمبود مزمن در سایه مهاجرت و شرایط اقلیمی
- آخرین وضعیت عددی
- کمبود معلم: بنا بر اظهارات مدیرکل آموزش‌وپرورش خوزستان در گزارش‌های ۲۴ ساعت گذشته (اواخر اوت ۲۰۲۵/اوایل شهریور ۱۴۰۴)، استان با کمبود «حدود ۷ هزار معلم» روبه‌روست؛ کل کسری نیروی فرهنگی (معلم + نیروهای کیفیت‌بخش) «نزدیک ۱۷ هزار نفر» اعلام شده است.
عوامل تشدیدکننده
- مهاجرت و «معلم‌فرست بودن» استان: از علل مهم، جابه‌جایی و مهاجرت معلمان به استان‌های برخوردارتر عنوان شده که به ناپایداری نیروی انسانی دامن می‌زند.
- عدم توازن فضایی و فقر زیرساخت آموزشی: سرانه فضای آموزشی در اهواز پایین گزارش شده و همین موضوع جذب و ماندگاری معلمان را دشوارتر می‌کند.
- پراکندگی جغرافیایی و شهرستان‌های بحرانی: شهرستان‌های ماهشهر، امیدیه، آبادان و دزفول از کانون‌های کمبود معرفی شده‌اند.
راهکارهای به‌کاررفته
- به‌کارگیری دانشجو‌معلمان سال آخر و استخدام‌های ماده ۲۸، مدیریت نقل‌وانتقالات و اضافه‌کاری معلمان شاغل از جمله اقدامات اعلامی بوده است؛ اما این‌ها بیشتر «مدیریت بحران» هستند تا «حل پایدار».
- سیستان و بلوچستان: پوشش کمّی بهتر، اماچالش‌های کیفی
- ادعای نبود کلاسِ بدون معلم: در آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۳–۱۴۰۲ و سپس ۱۴۰۴–۱۴۰۳، مدیرکل استان اعلام کرد به‌واسطه جذب نیرو و ساماندهی، «کلاسی بدون معلم» وجود نخواهد داشت.
- انباشته‌سازی نیروی انسانی طی دو سال اخیر: گزارش‌ها از جذب حدود «۱۱ هزار» نیرو ظرف دو سال خبر می‌دهند و حتی «تراز مثبت معلم در ابتدایی» در برخی مناطق را بیان می‌کنند.
- نکات احتیاطی در تحلیل
- ابهام در کیفیت و توزیع تخصصی: «کلاس بدون معلم» نداشتن لزوماً به معنای تطابق کامل تخصص/رشته با نیاز، پوشش کامل ساعات دروس تخصصی یا نسبت مطلوب دانش‌آموز به معلم نیست. (این استنتاج تحلیلی است، با تکیه بر روندهای ملی و ماهیت راهکارهای موقت ذکرشده.)
- پراکندگی سکونتگاه‌ها و مدارس دورافتاده: حتی با جذب بالا، رساندن معلم متخصص به مدارس مرزی و روستاییِ کم‌دسترس همچنان چالش‌برانگیز است؛ ازاین‌رو، سیاست «ساماندهی درون‌استانی» باید همراه با مشوق‌های ماندگاری باشد.
- پیامدهای آموزشی و اجتماعی
- کیفیت یادگیری و عدالت آموزشی: کمبود یا جابه‌جایی پی‌درپی معلم، افت پیوستگی یادگیری، بزرگ‌شدن کلاس‌ها و تدریس چندپایه را به‌دنبال دارد که بیشترین اثر را بر دانش‌آموزان مناطق محروم می‌گذارد. (تحلیل مبتنی بر شواهد ملی کمبود و سازوکارهای جبرانی).
- فرسودگی شغلی: اتکا به اضافه‌کاری و جابه‌جایی‌های مکرر، فشار کاری و فرسودگی را افزایش می‌دهد و خود به چرخه مهاجرت و خروج دامن می‌زند.
- پیشنهادهای سیاستی (عملی و مرحله‌بندی‌شده)
-
برنامه پنج‌ساله «تعادل عرضه و تقاضا»
- افزایش ظرفیت دانشگاه فرهنگیان و به‌روزرسانی سهمیه‌ها بر مبنای پیش‌بینی بازنشستگی استان‌به‌استان؛
- قراردادهای جذب «هدف‌مند منطقه‌ای» با تعهد خدمت و مشوق ماندگاری در مناطق کم‌برخوردار (مسکن سازمانی، فوق‌العاده بدی آب‌وهوا، امتیاز ارتقای شغلی).
-
اصلاح نظام نقل‌وانتقال
- امتیازدهی هوشمند که سنوات خدمت در مدارس مرزی/کم‌برخوردار و مهارت‌های تخصصی را وزن‌دهی کند تا «معلم‌فرست بودن» استان‌هایی مانند خوزستان کاهش یابد.
-
تقویت «نیروهای کیفیت‌بخش»
- هم‌زمان با تأمین معلم، جذب و تثبیت معاونان آموزشی، مشاوران، مربیان تربیت‌بدنی و بهداشت برای کاهش بار اضافه‌کاری و ارتقای کیفیت مدرسه. (نیاز بالای خوزستان به این نیروها رسماً اعلام شده است.)
-
نقشه استعدادیابی و آمایش درون‌استانی
- در سیستان و بلوچستان، با وجود پیشرفت‌های کمّی، باید تطابق «رشته-پایه-منطقه» دقیق شود تا از جایگزینی‌های غیرتخصصی جلوگیری شود.
-
بهبود زیرساخت و رفاه حرفه‌ای
- ارتقای سرانه فضای آموزشی (به‌ویژه در اهواز) و خدمات رفاهی معلمان برای افزایش جذابیت ماندگاری.
- جمع‌بندی
- در سطح ملی، هشدار درباره کمبود معلم تا سقف «۱۷۶ هزار نفر» در آستانه سال تحصیلی ۱۴۰۴–۱۴۰۳ نشان می‌دهد مسئله ساختاری است و با راهکارهای کوتاه‌مدت حل نمی‌شود.
- خوزستان به‌طور معنادار با کمبود «حدود ۷ هزار معلم» (و مجموعاً ۱۷ هزار نیروی فرهنگی) دست‌به‌گریبان است؛ مهاجرت نیروی انسانی، فقر سرانه فضای آموزشی و گرانیگاه‌های شهرستانی از عوامل کلیدی‌اند.
- سیستان و بلوچستان در پوشش کمّی کلاس‌ها طی دو سال اخیر بهبود داشته و اعلام «عدم کلاس بدون معلم» شده است، اما استمرار این وضعیت نیازمند مشوق‌های ماندگاری، توزیع تخصصی و ارتقای کیفیت است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر