فاتحه ای برای املا فارسی
فاتحه ای برای املای فارسی بعضی واژه ها را چنان غلط می نویسند که گویی نه از سر شتاب که از دل نوعی بیگانگی عمیق با زبان سر برآورده اند وقتی کلمه ای مانند عقاب به شکل اوقاب در متن یک رسانه رسمی ظاهر می شود مسئله دیگر یک لغزش ساده تایپی نیست این جا با نشانه ای از فروپاشی رابطه نویسنده با زبان معنا و مسئولیت رسانه ای روبه رو هستیم خطایی که حتی اگر کسی بخواهد به عمد مرتکب آن شود دشوار به نظر می رسد این نوع خطاها خبر از چیزی فراتر از بی دقتی می دهند و آن فاصله گرفتن تدریجی زبان از جایگاه آگاهانه و اندیشیده خود است غلط های املایی در رسانه ها به ویژه در روزنامه ها و خبرگزاری ها فقط خطاهای فنی نیستند آن ها نشانه های فرهنگی اند زبان رسانه زبان مرجع است آن چه در روزنامه چاپ می شود یا در خبرگزاری منتشر می گردد ناخواسته به صورت صحیح در ذهن مخاطب بدل می شود از همین رو هر واژه مخدوش هر نوشتار نادرست نه تنها اعتبار رسانه بلکه سلامت زبان عمومی را نیز فرسوده می کند رسانه ای که زبان را جدی نمی گیرد معنا را نیز جدی نمی گیرد و این بی اعتنایی به تدریج به بی اعتمادی مخاطب می انجامد در گذشته غلط املایی اغلب به عنوان سهو قلم شناخته می شد خطایی انسانی که با حضور ویراستار و بازخوانی دقیق اصلاح می شد اما آن چه امروز می بینیم بیشتر شبیه نوعی فروپاشی قاعده مند است حذف همزه ها جابه جایی حروف نوشتن بر اساس شنیده ها و نه دانسته ها و گاه خلق کلماتی که نه در گفتار و نه در نوشتار فارسی سابقه ای ندارند نوشتن اوقاب به جای عقاب فقط یک اشتباه املایی نیست نشانه آن است که واژه از ریشه تاریخ و معنا تهی شده و صرفا به صدایی مبهم تقلیل یافته است یکی از دلایل اصلی گسترش این وضعیت حذف تدریجی ویراستار از چرخه تولید محتواست سرعت کم هزینه بودن و رقابت برای انتشار زودتر خبر جای دقت و مسئولیت را گرفته است در بسیاری از تحریریه ها متن پیش از آن که خوانده شود منتشر می شود و پیش از آن که سنجیده شود مصرف می گردد زبان در این میان نخستین قربانی است رسانه ای که برای زبان خود وقت نمی گذارد ناخواسته پیام روشنی می دهد معنا اولویت ندارد اما بحران زبان فارسی به رسانه ها محدود نمی شود زبان فارسی در این روزها زبانی خسته شتاب زده و بی پناه است واژه ها پیش از آن که معنا بگیرند منتشر می شوند و پیش از آن که تثبیت شوند فراموش می گردند زبان برای درست شکل گرفتن به مکث نیاز دارد به خواندن به بازگشت به متن به شنیدن صدای واژه ها در ذهن این مکث در زیست امروز ما به کالایی کمیاب بدل شده است در این میان نسل نوجوان و تینیجرها در مرکز این دگرگونی ایستاده اند بی توجهی بسیاری از تینیجرها به زبان فارسی نه از سر دشمنی با زبان بلکه حاصل مجموعه ای از عوامل اجتماعی آموزشی و فرهنگی است نخست نظام آموزشی که زبان را به مجموعه ای از قواعد خشک امتحانی و حافظه محور تقلیل داده نه به ابزاری برای اندیشیدن و بیان خود برای بسیاری از نوجوانان فارسی نام یک درس است نه زبان زندگی عامل دوم سلطه شبکه های اجتماعی و زبان دیجیتال است در فضای مجازی سرعت اختصار و صمیمیت اهمیت دارد نه دقت غلط نویسی عادی شده و حتی گاه نشانه خودمانی بودن تلقی می شود تینیجرها بیشتر می نویسند اما کمتر می نویسند متن تولید می کنند بی آن که با نوشتار معیار ویرایش شده و دقیق در تماس باشند وقتی مرجع زبانی استوری و چت باشد نه کتاب و متن جدی زبان نیز شکل دیگری به خود می گیرد از سوی دیگر نوجوان امروز کمتر با متنی مواجه است که زبان را زیبا دقیق و قدرتمند نشان دهد رسانه ای که خود به املای فارسی بی اعتناست چگونه می تواند برای نسل جوان الگو باشد وقتی روزنامه خبرگزاری و حتی متون آموزشی پر از خطا هستند نوجوان دلیلی برای حساسیت زبانی نمی بیند بی تفاوتی به زبان بازتاب بی تفاوتی نهادهای رسمی به زبان است مسئله فقط غلط نوشتن نیست مسئله این است که زبان جایگاه خود را به عنوان ابزار اندیشیدن از دست می دهد زبانی که مخدوش نوشته می شود اندیشه ای مخدوش تولید می کند نوجوانی که نیاموخته واژه را دقیق انتخاب کند در بیان احساس اعتراض و خواسته خود نیز دچار لکنت خواهد شد از این منظر بحران زبان مستقیما به بحران بیان و حتی بحران هویت گره می خورد فارسی امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند مراقبت است نه از سر تعصب یا نوستالژی بلکه به دلیل نقشی که در فهم جهان نقد قدرت و گفت و گوی اجتماعی دارد هر غلط املایی تکرار شونده نشانه ای است از عقب نشینی زبان از جایگاه مرجع خود و اگر این روند ادامه یابد آن چه از دست می رود فقط درست نوشتن نیست بلکه توان ما برای درست فهمیدن است در چنین وضعیتی نوشتن درست خود به کنشی فرهنگی بدل می شود مقاومتی آرام در برابر ابتذال زبانی شاید وقت آن رسیده باشد که پیش از نوشتن هر واژه مکثی کوتاه کنیم و از خود بپرسیم آیا واقعا برای املای فارسی فاتحه خوانده ایم یا هنوز امیدی به زنده ماندنش داریم
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر